Αποδράσεις. Προορισμοί. Ήθη-έθιμα. Τόποι και παραδόσεις. Πόλεις και ιστορία.

Πέμπτη 3 Μαρτίου 2016

Οι Απόκριες στις Κυκλάδες

Στην Ελλάδα το Καρναβάλι, οι Απόκριες ή Απόκρεω (περίοδος κατά την οποία οι Έλληνες «απέχουν από κρέας») γιορτάζονται με ομαδικές μασκαράτες, χορούς, γλέντια, και σάτιρα, έθιμα τα οποία διαφέρουν σε κάθε περιοχή.
Στα νησιά των Κυκλάδων τα κύρια στοιχεία της Αποκριάς είναι, όπως παντού στη Χώρα, το κέφι, οι αστεϊσμοί και οι μεταμφιέσεις που δίνουν ευκαιρία για ξεφάντωμα, οινοποσία και πειράγματα. Στις Κυκλάδες οι εορτασμοί του Καρναβαλιού, χαρακτηριστικοί και ευφάνταστοι, αποτελούν την έκφραση ενός αξιόλογου και ιδιότυπου λαϊκού πολιτισμού με επιρροές από διάφορες κουλτούρες. Κατά την αποκριάτικη περίοδο στα Κυκλαδονήσια ιδιαίτερη θέση έχει η Πέμπτη της Κρεατινής εβδομάδας, η λεγόμενη «Τσικνοπέμπτη», ενώ ο παραδοσιακός εορτασμός της Αποκριάς κορυφώνεται την τελευταία Κυριακή, την Κυριακή της Τυρινής, η οποία ονομάζεται και «Τρανή Αποκριά». Οι συνεστιάσεις που γίνονται εκείνη την ημέρα έχουν εύθυμο γιορταστικό χαρακτήρα με τραγούδια χαρακτηριστικά των αισθημάτων που επικρατούν.

Στην Κίμωλο, λόγου χάριν, τραγουδούν: «Τούτες οι μέρες το 'χουνε, τούτες οι βδομάδες, οπού 'χει φίλους κράζει τους, οπού 'χει εχθρούς καλεί τους, οπού 'χει στην ξενιτιά στέλνει και φέρνει τους του».
Στην Κάτω Μεριά της Αμοργού αναβιώνει, από το Σύλλογο «Αρχαία Αρκεσίνη», το έθιμο του «Καπετάνιου»: το πρωί της Τυρινής οι νέοι του χωριού, ντυμένοι στα ασπρόμαυρα με βράκες με ζωνάρι στη μέση, με τραγιάσκες και παραδοσιακά γιλέκα διακοσμημένα χιαστί με χρωματιστές κορδέλες, παίρνουν τον δρόμο για την εκκλησία της Πα­ναγίας την Επανοχωριανής. Οι νέοι αυτοί συνοδεύονται από οργανοπαίχτες που τραγουδούν μαντινάδες και τον «Αποκριανό»: «Πέρασαν οι αποκριές πάνε και οι τυρινάδες...»
Η επιλογή του «Κα­πετάνιου» γίνεται από τον παπά του χωριού, ο οποίος ρίχνει ψηλά στον αέρα τον «γιλεό» (είδος άμφιου) και αυτός που τον αρπάζει γίνεται ο «Καπετάνιος». Η πεμπτουσία του εθίμου είναι το γεγονός ότι ο νέος που επιλέγεται ή που επεδίωκε να γίνει «Καπετάνιος» μπορεί να φανερώσει τον πραγματικό του έρωτα ή να προ­δώσει μια κρυφή αγάπη τραγουδώντας: «Δεν έχει πιο βαρύ καημό, σεβντάς που δεν τελειώνει σαν την αγάπη την κρυφή που δεν ξεφανερώνει». Το ά­λογο του «Καπετάνιου» στολίζεται φανταχτερά και ντύνεται με επίσημα ενδύματα ο συνοδός-φύλακας του «Καπετάνιου», ο «Μπαϊραχτά­ρης». Η όλη εκδήλωση συνοδεύεται φαγητό με ψάρι τηγα­νητό, από καλό κρασί και μαντινάδες. Μετά το φαγοπό­τι η πομπή ξεκινά για το χωριό, όπου τα νέα έ­χουν ήδη φτάσει από τα πι­τσιρίκια που σπεύδουν να ανακοινώ­σουν το μαντάτο. Το πρώτο παιδί που α­ναγγέλλει το μαντάτο της ανάδειξης του «Καπετάνιου»  ανταμείβεται με το πολυπόθητο χαρτζιλίκι! Οι κάτοικοι  περιμένουν την πομπή στην Πορτάρα, την ανατολική είσοδο του οικισμού. Ο «Καπετάνιος» επευφημείται, αυτοσχεδιάζει στιχάκια και μα­ντινάδες για τις κοπέλες που συναντά και κερνά στα καφενεία την παρέα του και τους πα­ρευρισκόμενους.
Η τε­λευταία στάση είναι στην Λόζα. Εκεί ο «Μπαϊραχτάρης», κρατώντας ένα κοντάρι, που στην κορυφή του έχει καρφωμένο ένα καρβέλι ψωμί, ένα κε­φάλι τυρί και ένα κομμάτι μπακαλιάρο, περιφέρει τον έφιππο Καπετάνιο τρεις φορές στην πλατεία. Η σημαντική στιγμή είναι όταν ο Καπετά­νιος φανερώνει τον κρυφό του έρωτα προσκαλώντας μια από τις κοπέλες του χωριού να γίνει «Καπετάνισσα» στην οποία απαγγέλει ένα στιχάκι και της παραχωρεί τον πρώτο χορό. Ο Καπετάνιος και η παρέα του συνε­χίζουν το γλέντι στα στέκια του χωριού με χορό και τραγούδι μέχρι το πρωί: «Ήρθε κι Άγια Σαρακοστή με τις εφτά βδομάδες...».
Το τελευταίο Σάββατο και την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς στην Χώρα της Άνδρου, στην πλατεία Γηροκομείου, γίνεται παρέλαση σε άρματα ομάδων μεταμφιεσμένων με βεγγαλικά και χορό.
Στην Κέα οργανώνονται χοροί μεταμφιεσμένων, αποκριάτικα παιχνίδια και παραστάσεις κλόουν για μικρούς και μεγάλους. Οι εκδηλώσεις κορυφώνονται στην Ιουλίδα την τελευταία Αποκριά με τη μεγάλη παρέλαση του Καρνάβαλου με συμμετοχή ομάδων μεταμφιεσμένων και παρουσίαση θεατρικών δρώμενων τα οποία σατιρίζουν σκηνές της καθημερινότητας. Η εκδήλωση εξελίσσεται σε ξέφρενο πανηγύρι όπου προσφέρονται από το Δήμο κρασί, σουβλάκια και ρυζόγαλα με λεμόνι.
Στα χωριά της Νάξου επιβιώνουν ακόμη πανάρχαια στοιχεία της Διονυσιακής λατρείας. Την «Κρεατινή» Κυριακή εμφανίζονται στους δρόμους οι «Κουδουνάτοι», νέοι με προσωπίδες, οι οποίοι φορούν κάπα με κουκούλα, έχουν μια σειρά από κρεμασμένα κουδούνια γύρω από τη μέση και από το στήθος, χορεύουν προκαλώντας ένα πολύ χαρακτηριστικό έντονο θόρυβο και οι ντόπιοι τους κερνούν αυγά. Την Καθαρά Δευτέρα βγαίνουν στους δρόμους οι  «φουστανελλάτοι», νέοι χωρίς προσωπίδες και γιορτινά στολισμένοι οι οποίοι παίζουν  βιολί.
Στην Σαντορίνη στην κεντρική πλατεία των Φηρών, την τελευταία Κυριακή των Αποκριών ο Δήμος Θήρας οργανώνει Καρναβάλι στο οποίο συμμετέχουν όλα τα σχολεία του νησιού.
Στη Σέριφο την Κυριακή της Τυρινής γίνεται το αποκριάτικο έθιμο της «Καπεταναίας» αντίστοιχο εκείνου του «Καπετάνιου» της Αμοργού.
Η Σίφνος μένει πιστή στις παραδόσεις και διατηρεί με πολύ έμπνευση και χιούμορ τα έθιμα των αποκριάτικων χορών με τις «Καμηλωσίες», δηλαδή μασκαράδες οι οποίοι  στην σιφνέικη διάλεκτο λέγονται «Καμήλες». Εδώ οι πρωταγωνιστές είναι το σιφνέικο «τακίμι», μουσικό ζευγάρι όπου το βιολί συνοδεύει το λαγούτο και το πλούσιο φαγητό στις λεγόμενες «τραπέζες». Πολλοί από τους αποκριάτικους χορούς, όπως εκείνος του «Κυρ- Βοριά», ανάγονται στους Προχριστιανικούς Χρόνους, όταν οι άνθρωποι επηρεασμένοι, από τις παγανιστικές δοξασίες, συνήθιζαν να εξευμενίζουν τα στοιχεία της φύσης που τους ταλαιπωρούσαν. Ο χορός του «Κυρ-Βοριά», αφιερωμένος στον άνεμο, γίνεται στο προαύλιο της Παναγιάς της Κόγχης στον Αρτεμώνα. Ο παπάς σέρνει τον χορό και ακολουθούσαν μεταμφιεσμένοι οι κάτοικοι του νησιού. Κατά την διάρκεια της εκδήλωσης  ακούγονται διάφορα στιχάκια και ποιήματα ενώ οι παραβρισκόμενοι απολαμβάνουν, με άφθονο κρασί, την παραδοσιακή ρεβιθάδα, κρέας με μακαρόνια ή πατάτες, βακαλάο με πατάτες σαλάτα ακούγοντας παραδοσιακή μουσική απο βιολί και λαούτο.
Στην Σύρο, το Καρναβάλι του Δήμου Άνω Σύρου, με αναβίωση παραδοσιακών εθίμων στα σοκάκια του μεσαιωνικού οικισμού, είναι μια από τις σημαντικότερες εκδηλώσεις του νησιού με μασκαράδες, τα περίφημα «ζεϊμπέκια», χορούς και ζωηρά και εύθυμα αποκριάτικα  ακούσματα από παραδοσιακά λαϊκά όργανα. Την Καθαρή Δευτέρα, στο χωριό Γαλησσά του Δήμου Άνω Σύρου επίσης, γιορτάζονται τα «Κούλουμα» με πέταγμα του χαρταετού, σαρακοστιανά εδέσματα και μουσική από τοπική λαϊκή ορχήστρα.
Την Τσικνοπέμπτη στην Τήνο, στο καφενείο του χωριού Τριαντάρος, αναβιώνει το έθιμο του «Αποκριάτικου Χορού» και του «Αλφαβηταριού της Αγάπης» όπου οι χορευτές, σε κυκλική διάταξη, τραγουδούν εκ περιτροπής στίχους περιπαιχτικούς ακολουθώντας, σύμφωνα με το πρώτο γράμμα κάθε στίχου, τη σειρά της αλφαβήτου. Η εκδήλωση συνοδεύεται από κεράσματα με τοπικά εδέσματα  και γλυκίσματα.
Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς στο χωριό Φαλατάδος γίνεται Καρναβάλι με διαφορετικό θέμα κάθε χρονιά, όπου προσφέρονται μεζέδες και οι παρευρισκόμενοι χορεύουν με τη συνοδεία τσαμπούνας, βιολιού και κιθάρας. Την ίδια μέρα, στο χωριό Αγάπη, γιορτάζουν το έθιμο του "Μακαρονά". Οι κάτοικοι περιφέρουν, μοιρολογώντας, στους δρόμους του χωριού ένα ομοίωμα ανθρώπου από άχυρο για να το κάψουν τελικά στην κεντρική πλατεία. Κατόπιν οι κάτοικοι και οι επισκέπτες συγκεντρώνονται στην ενοριακή αίθουσα για να φάνε την παραδοσιακή μακαρονάδα.
Πηγή: ekyklades.gr
Share: